No ano 1970 dous anestesiólogos inauguraron en Arizona a primeira unidade independente de cirurxía ambulatoria. Vinte anos máis tarde, en outubro de 1990, creouse no Hospital de Viladecans a primeira Unidade de Cirurxía sen Ingreso (UCSI) en España. Non será até o ano 1993 cando se faga realidade a UCSI da Coruña, a primeira en Galicia. Hoxe sería imposíbel entender a asistencia sanitaria do século XXI sen a existencia da cirurxía ambulatoria ou cirurxía sen ingreso.
Foron os alicerces dun novo e necesario concepto de hospital. En tempos de crise e longas listas de espera, o recurso da cama hospitalaria é caro e, nalgunhas ocasións, pouco eficiente. O cambio de paradigma foi posíbel, aínda que fixo falla percorrer un camiño longo e difícil. Necesitábase un cambio de mentalidade dos profesionais sanitarios e que os pacientes asumisen esa nova modalidade asistencial. Isto obrigou aos profesionais a saír da súa área de confort para afrontar desafíos e asumir un compromiso cun novo modelo organizativo de asistencia cirúrxica. E todo isto, coa convicción de que permitía tratar os pacientes dunha forma efectiva, segura e eficiente sen necesidade dunha cama de hospitalización tradicional. Foron tempos de intenso traballo organizativo, moitas incertezas e retos; pero tamén foron tempos dunha grande ilusión e dunha aposta de futuro: converter os procedementos ambulatorios no núcleo central da actividade asistencial cirúrxica.
A implicación dos profesionais, a necesidade de aumentar a eficiencia do sistema e os avances cirúrxico-anestésicos permitiron un rápido crecemento da cirurxía sen ingreso. Inicialmente abordáronse procedementos de baixa complexidade (hernias inguinais, cataratas, procesos perianais, meniscopatías, etcétera); mais os avances en técnicas cirúrxicas e anestésicas fixeron posíbel realizar con éxito e seguridade colecistectomías laparoscópicas, cirurxía artroscópica de ombro, reparación de ligamento cruzado, tumorectomías sobre a mama, etcétera. O último en incorporarse aos programas das UCSI foi a cirurxía robótica ambulatoria, como a prostatectomía.
Agora ben, en países con modelos sanitarios moi diferentes ao noso, e máis preocupados polos custos ca pola extensión da cobertura asistencial, a situación da cirurxía ambulatoria está evolucionando de xeito diferente. A cirurxía de substitución de articulacións está en aumento, até o punto de que Medicare e Medicaid (EE.UU.) eliminaron a prótese de cadeira e de xeonllo da súa lista de «só pacientes hospitalizados». Lograron así o reembolso aos servizos de saúde por realizar estes procedementos en doentes ambulatorios, e prevén que no 2026 máis da metade destes procedementos sexan ambulatorios.
Segue a medrar o número de procedementos e de pacientes que regresan aos seus fogares tras unha cirurxía, mantendo o binomio de eficacia e seguridade. Pero queda moito camiño por percorrer. Necesitamos un novo impulso, un cambio de mentalidade, que sitúe a cirurxía ambulatoria non como unha alternativa á hospitalización tradicional, senón como elección (salvo cando existan criterios que ditaminen o contrario). Só precisa de vontade, de ampliar os servizos asistenciais de apoio domiciliario arredor do doente, mellorar os sistemas de información aplicando unha mellora continua e un financiamento diferenciado que prime esta modalidade fronte á cirurxía con ingreso. Só con sinerxías entre profesionais e xestores é posíbel este impulso e aproximarnos ao que acontece noutros países. Estamos a tempo de dar un novo impulso á cirurxía ambulatoria, de realizar procedementos máis complexos sen comprometer a seguridade.