Que hai detrás dunha crítica feroz que expón de xeito detallado os deméritos dunha obra literaria? Moisés Barcia, editor de Rinoceronte, reflexionaba sobre o asunto nas redes sociais e atopaba explicacións na vontade de lucimento do crítico ou nun desexo de axustar contas. Son dúas hipóteses válidas. Todo encarnizamento saca á luz motivacións que van máis alá do que se agardaría dun xuízo xusto. Pero nun mundo, o literario, tan propicio ao apuntamento cortesán e á coitelada subterránea, provoca un certo efecto de ventilación que alguén se desate en público cun comentario implacable sobre unha obra. Por desgraza, ese tipo de axustizamento adoita evidenciar os motivos apuntados por Barcia, aos que poderían sumarse outros bastante máis escabrosos. Pero non sempre. Asistimos a miúdo a correctivos ben argumentados, brillantes na súa exposición, cos que resulta difícil non concordar e sentir, de paso, unha sincera compaixón polo criticado, ao que imaxinamos durante os días seguintes sumido na peor das prostracións. Estas críticas, que foxen da solemnidade, acostuman introducir unha compoñente que supera as eivas do xuízo sanguinario: unha relativización que contribúe a temperar as argumentacións máis severas. Teño para min que esa é unha arte difícil que merecería ser practicada con maior frecuencia. Por norma xeral, unha mala novela adoita ser só iso, unha mala novela. E así debería ser tratada. Pero hai veces que lle imputamos á mediocridade demasiadas intencións, como se indignarse con espaventos fose sinónimo de intelixencia.
Dicía Ernesto Sábato con bastante mala uva que os críticos xulgan as obras literarias coma eses «paradojales menesterosos» que publican libros do tipo Como facerse millonario, incapaces de aplicaren na súa vida aquilo que aconsellan con receitas que supostamente nos deberían encamiñar ao éxito. E Henry Miller compartía a opinión, aínda que con menos retranca: «Todo o que os críticos digan dunha obra de arte, mesmo nos mellores ensaios, mesmo nos máis sólidos, convincentes e plausibles, mesmo nos escritos con amor (algo que rara vez acontece), non é nada comparado coa mecánica real, coa verdadeira xénese da obra de arte». En toda literatura, o encontro entre quen xulga e quen se presta ao escrutinio ten deixado enfrontamentos memorables, algúns dignos de pasar á historia universal da egolatría. Non sei se agora nos anoxamos máis ou menos co que lemos respecto a outras épocas, pero si que somos máis proclives a cometer o erro de xulgar as obras saltando algo esencial chamado contexto, levando a auga ao noso muíño ideolóxico segundo nos conveña. E que todo se amplifica cun dramatismo tan vociferante que o debate sen estridencias vai camiño de converterse nun deporte en extinción, mal considerado e ata sospeitoso de colaboracionismo. Non descartemos que nos vindeiros anos, ante esta observancia ecuménica que cada semana nos ofrece novos xiros de guión, haxa algún escritor ou cineasta pedindo ser soterrado baixo o epitafio que parecen esixir estes tempos: «Non me interpretedes mal».